Salitan Pangasinan ed Inagew Agew

Natan ta agew nen Jose Rizal ya agew ya pamatey daray Kastila ed sikato ed Luneta, sinukait koy kabaliksan na salitan bayani.

Bayani 1. pn. Sebeg, kasil, puersa. 2. Tutukoyen to met so sebeg na saray totoo odino say tuka, alak tan antokaman ya klasi na inumen, ma-. 3. Nayarin tukoyen to so pankimey na gawan sebeg, man-, manbay-.

Sakey ya salitan nanlapud bayani so palbayani.

Palbayani 1. pn. Say managtalabay ed panaun na krisis, takot tan paga. 2. Say tawag ed saray makpel ya totoon mangiyagel ed saray kakaiba ra.

© Erwin S. Fernandez

Salitan Pangasinan ed Inagew Agew

Banláyon 1. pn. Say pantatapewan na saray angkakabaleg ya daluyon ed sakey tan sakey. 2. pl. Itaker ed singir so antokaman tan isabit ed tagey. 3. pl. Pangiter na simbang ed baloto 4. pamasuri [ps.] Say kipapasen ya ag makapansakey ya kanonotan. 5. pl. Nayarin ikanan pamalinawa singa, Manbabanlayo'y nonot da ed satan ya paraan.

© Erwin S. Fernandez

Salitan Pangasinan ed Inagew agew

Igapok natan so serye na saray salitan Pangasinan ya matalag ya narerengel tan nauusar ed agew agew ya bilay. Iter ko so kabaliksan da tan say gamit da ed sakey ya balikas. Ilaloan kon toloy toloy kon nagawa ya anggad nasumpal kon asabi so amin a bolong na diksionario nen Laki Lorenzo Cosgaya y Fernandez.

Palás (pamangaran [pn]) Saray kiew ya pamekpek ed gandang odino tambol [tambor - Esp.]

Palásapás pn. Atagey tan maampay a pasen ed lupa na sakey a baleg ya bato. Al. Manalwar ka'd tan ompano napulag ka'd palásapás. Pinengneng so talintao'd kawigi, itan so palásapás na Moher ed Ireland.

Palásípas (pamalinawa [pl.]) Paekalen ed sakey a pasen saray totoo awit so bislak ya iwasiwas ed kawigi tan kawanan. Al. Palásípasen mo pa ra pian onekal ira'd dalan.

© Erwin S. Fernandez

M.A.N. tan say aso nen Uncle Sam

Mankoritak na sakey ya artikulo nipaakar ed MAN (Movement for the Advancement of Nationalism). Natan manaya (o nen karuman ta manpasado alas dose la) so anibersaryo na inkianak na Partido Kumunista na Pilipinas nen Jose Ma. Sison ya agew na inkianak met nen Mao Tse tung.

So MAN et inletneg nen Pibriro 7-8, 1967 nen agawa so unan tulagan da ed National Library ed Manila. Inbana da ed anibersaryo na inkianak nen Claro M. Recto, say maltaw ya nasionalistan senador ya inatey nen 1960.

Abasak lay pigaran litiratura nipaakar ed MAN. Siempre wadia'd siak so dokuminton primaria: say koleksion na unan kongreso tan say risulta na mikaduan kongreso nen 1969 ya sakey ya paliwawa ed posision da ed kipapasen na baley tayo nen dekada sisenta. Say pangulo et si Ferdinand E. Marcos ya nanlapud Amerika nen Setiembri 1966 ya angiter na simpatia'd si Pangulon Lyndon B. Johnson nipaakar ed golon nalmuan dad Vietnam. Si Marcos, kuanen Johnson so too ton napanpiaan na Amerika ed Asia. Sayan diklarasion balet ag agustoan na saray istudianten radikal, saray aktibista ya malinew ed sikara so ginawan panbisita nen Marcos - panagdildil ed sapatos na akankien na White House.

Labay kon talosan no anto ray agawan sakbay na impanianak na MAN. Amtak ya baleg so papil nen Recto, katon kaokolan ya talosan so dekada sinkuenta. Biig nid satan, say nagagawa ed paway na bansa, say bakal ed Vietnam. Anto ni? Say panag-usig ed saray propisor na UP na CAFA (Committee onAnti-Filipino Activities) ya sakey ya manipestasion na panagbusol ed saray ibabagaran kumunista nen Marso 1961 angidalan ed protista na saray istudiante. Sakey ni so pibabali na Amerika ed nagagawa diad Pilipinas, diad bilay na baley - pulitika, ekonomia tan kultura. Sakey so pamapaltog ed saray Pilipino ed paway na basi militar ed Clark so angigapo na petang na olo tan pasnok na Pilipino laban ed lames na Amerika ed Pilipinas. Nen atakuatan da ya anggapoy nagawa na Pilipino ed sarili ton bansa nipaakar ed samay akankasalanan, angiter ed kanonotan na dakel so tepet no anto so kakanaan na kawayangan. Paelek-elekan so Pilipino ta anggano diad paway na bansa say nengneng da ed Pilipinas et sakey ya matoor ya aso nen Uncle Sam.

Getma na MAN ya tiponen amin ed sakey ya ulupan saray totoo ed pulitika, ekonomia, edukasion, midia, saray dumaralos, saray sientista, saray istudiante, saray bibii tan arom nin miembro na baley ya walay poso ra so pamabulaslas na bansa. Anggano ag binmayag ta akasabi labat ed mikaliman taon to, panon makana so kontribusion to ed awaran na galaw na karaklan ed Pilipinas? Saya tan arom nin tepet so gabay kon ebatan ed sayan salaysay.

Artikulo ed International Social Science Review

Angikorit ak nen 2001 sakey ya artikulo nipaakar ed gotgotan na saray Arabo tan Israel diad dalem na diplomasia na Estados Unidos. Pimmaway ya ed International Social Science Review.

Saya imay artikulo:

Fernandez, Erwin S. " The US and the Arab-Israeli Conflict: (Un) Forging Future Peace" International Social Science Review 80 (1 & 2) (2005): 41-50. Nayarin nabasa yo ed sayan kawing: http://findarticles.com/p/articles/mi_m0IMR/is_1-2_80/ai_n15966206?tag=content;col1

Kimmirewak na pirmiso diad editor no nayarik ya ipalapag ed sayan blog balet sinebelan to ak. No nayari kono et manbayarak ni. Pankakakuartaan da iyan gawak balet siak ya akankien anggapoy naaawat ko.

Say Bangan Calatagan Kayarian na Pangasinan?

Say gurgurlis ed sangi na banga na Calatagan abayag lan ag nalukasan so tuan talos to. Walay taga-Pangasinan ya maseet ton inamta so nayari ton pakatalos. Immuna lay Guillermo Tolentino ya angawag niray ispirista ta pian tawagen daray aniton mangibaga no anto raman ya gurgurlis balet agto nala so tuan kanonotan na saray gurgurlis. Tinmumbok saray arom ya iskolar singa sikara Juan Francisco, say Pranses ya si Jean-Paul Potet, say Olandes ya si Antoon Postma, inaral to so gurgurlis na Mangyan, si Johannes Casparis ya no agak nalilingo et sakey met ya Olandes, si Harold Conklin, sakey ya antropologon Amerikano - ag ira akalmoy tuan tumbok pian nalukasan so ipasasabi na Calatagan.

Amta nen Dr. Quintin Oropilla y Fortich, sakey ya retiradon mediko ed Philippine General Hospital tan propisor ed UP College of Medicine ya say sikrito ed sayan enigma et paliograpiya. Katon inaral ton maung sayan disiplina, say lamang to ed saray immunan anubok ed sayan proyikto. Makapaintiris so inkana to ya say salita na angibasian na gurgurlis et aliwan Tagalog - say salitan wala'd kanonotan da ra'y immunan nanaral - odino Bisaya odino Kapampangan balet Pangasinan.

Baleg lan kontribusion so pananisia nen Dr. Oropilla ya so salitan nikorit ed bangan Calatagan et aliwan Tagalog. Binetag to so kanonotan ya nansebel ed panaglukas na kakanaan na saray gurgurlis. Maganon naisip ya Tagalog so salita na banga ta asukay so banga ed Batangas balet ag nayari kasin aliwan Tagalog so salita to?

Utang na saray tinmumbok ed trabaho nen Dr. Oropilla no akin ta akanonot iran nayarin arom ya salita aliwa labat ya Pangasinan so nayarin ikana. Saya so ag da nibaga, saya so ag da nibori.

Say tuan marka na inkaiskolar et say panagbirbir ed kontribusion na saray immuna, ed kontribusion nen Dr. Oropilla.

Unong ed press release nen Dr. O, say talos na gurgurlis et sakey a kerew na tolong na manag-anito ed saray kabaleyan to lapud sakit. Saraya iramay salita nipaway ed saman a gurgurlis unong ed pamaakaran ya inusar nen Dr. Quintin.

1.	La-ba(n)	Ma-nu-la(y)	Sa-ki(t)
	Fight (against)	Rain	Illness

2.	Di-no(t)	Ma -ni-nga(s)	Ma(g) -ya(t)
	Slowly	Have Difficulty Breathing	Suddenly

3.	Ga(m) - ka(t)- ka(t)	Nga- la(n)	Wa(d)- ya
	Staring blankly	Names	Inside the

4.	Ba- nga	Ra(y)	Sa-ki(t)	Na(n) - do(n)
	Pot	Names of those	Sick	In There

5.	Sa- ka- la(n)	Bi- na- ga- a(n)
	Copied,	Are Already Informed

6.	Pa(y)- ba- ki(m)	Da(m)- ba
	Thou send	Love (Relief)

Saya imay nikorit ko nen Nobiembri 17, 2008 ed ulupannasaraytagapangasinan yahoo group:

"Baleg so kakanaan to no tua so pakatalos nen Oropilla. Abayag lan saray iskolar nikolong ed kanonotan ya say salitan nikorit ed banga et daan ya Tagalog. Ag da naisip ya nayarin aliwan Pangasinan labat so onkana ed saratan ya gurgurlis. No tua, saray taga-Pangasinan, dinmayo
ed Batangas. Very mobile met saray totoo nen saman ta saray Austronesian et bumabaroy ed taew balet wala natan so pruweba ya maakar saray atateng tayo ya tua met anggad natan."

No ontan sirin, say bangan Calatagan kasi et kayarian na Pangasinan?

Agko amta balet labay kon basaen iyan libro. Saray intirisado nayarin bisitaen yo yan web page: http://decipheredcalataganpotscripts.com/