Featured Post

Say Pangasinensen ngalngalin nanmaliw ya pangolo na bansa: Si Carlos Peña Romulo (1898-1985)

Nipaakar ed sayan talintao. Say inpansamba nen Carlos P. Romulo ed arap nen Pangolon Manuel Roxas nen 1946. Walad kawanan si Speaker of th...

Mar 26, 2023

Say Pangasinensen ngalngalin nanmaliw ya pangolo na bansa: Si Carlos Peña Romulo (1898-1985)

Nipaakar ed sayan talintao. Say inpansamba nen Carlos P. Romulo ed arap nen Pangolon Manuel Roxas nen 1946. Walad kawanan si Speaker of the House of Representatives, si Eugenio Padlan Perez ya taga San Carlos, Pangasinan. Diad kawanan nen Roxas si Elpidio Quirino, bisepresidente na republika (Angalaan so Romulo Cafe).

 

Erwin S. Fernandez

 

Wala la komoy presidente ya andi-laok ya Pangasinense nen 1953! Et sikato ya si Carlos Peña Romulo.

Botosan na inkapangolo ed satan ya taon. Natan si Romulo, Embahador na Pilipinas ed Estados Unidos, labay toy alaen so nominasion na Partido Liberal balet si Elpidio Quirino, sakey ya Ilocano, say pangolo na Pilipinas ya labay to lamet so onbatik ed kumaduan termino, so akala na nominasion na partido. Unaan si Quirino ginabay toy botosan ya sekreto balet anguman so nonot ya nilabay toy botosan ya inbalikas odino roll-call. Apilitan iramay wadman ya suportaan si Quirino. Asiodotan si Romulo ya tinmaynan kaibay kaulop to ed convention na Partido Liberal. Nanggawa laingen na dili ton partido, say Partido Demokratiko. Tinmagam ed inkapangolo si Romulo tan sinuportaan toy Bise Presidente Fernando Lopez, sakey ya Ilonggo, ed kumaduan termino to ed satan ya puesto. Diad basil ya partido, iray Nacionalista, apili si Ramon Magsaysay ya taga-Zambales ya kandidato ed inkapangolo tan si Carlos P. Garcia, ya taga-Bohol, ed inkabisepresidente.

Natan ta pian agla manaltalo si Quirino lapud papalsaen da sikaton corrupt, nanbabawi si Romulo ed impankandidato to sikaton sinuportaan toy Magsaysay ya maksil so pankanawnawa ton manalo. Si Magsaysay so amatonda ed gelew daray Huk ed Sentro na Luzon ya manpipirawat ya samsamen da so pakauley na bansa. Nanmaliw ya National Campaign Manager nen Magsaysay si Romulo. Analoy Magsaysay; apili si Romulon ituloy to so inkaembahador to ed Estados Unidos.

No ikumpara iray kualipikasion nen Romulo ed si Magsaysay, aragdawi ta ag nikumparan balot so silib tan donong nen Romulo. Ed satan ya panaon, nanmaliw lan presidente si Romulo na United Nations General Assembly manlapud 1949 anggad 1950, say unaan ya Asyano ya akabemben ed satan ya betang. Nen 1942, lapud saray insulsulat to ran balita nen panaon na Kumaduan Bakal a Sankamundoan (World War II), apagalangan na Pulitzer Prize, say ununan naitdan ya premio ya aliwan Amerikano. Nen 1944 anggad 1946, sikato so Komisyoner a Residente na Pilipinas ed Kongreso na Estados Unidos.

Nen gapoy giyera, nanmaliw si Romulo, ya walaay ranggo ton major, ya aide nen Heneral Douglas MacArthur. Diad insabi daray Hapon, nanibakwit paunlad Estados Unidos et ag binmayag, aturo sikaton Tagikorit na Impormasion nen 1943, kabiangan na gabinete ed panaoy bakal nen Pangolon Manuel L. Quezon. Say relasion nen Romulo tan Quezon ginmapo nen innala nen Quezon si Romulo ya tagikorit to nen si Quezon et pangolo na Senado na Pilipinas legan ya si Romulo et manbabangat na litiratura ed Unibersidad na Pilipinas.

Nen dekada 1930, si Romulo so manangipalapag (publisher) tan editor na Philippines Herald, say manunaan ya talagew ed Ibali (Manila). Nanaral si Romulo ed Unibersidad na Pilipinas tan Columbia University. Nen manaaral si Romulo ed Manila ed Padre Faura no iner so kulaan na pirimiron eskuelaan, sinukay toy litiraturan Pangasinan. Aya so inkuanto ed Ingles: “All the works that have been produced are but a prelude of greater ones and it is believed that in the future years, Pangasinan literature will be one of the most important ones in the country.” [“Saray amin ya sulsulat ya nipaway et sakey labat a gapoan ya balbaleg iran gawa tan panisiaan ed mamaarap iran taon, say litiraturan Pangasinan et so sakey ed saray sankaimportantian ed bansa.”] Ontan pa komon!

Akin kasi ta pinabli toy salitan Pangasinan? Unaan lad tan iray ateng to ya pinamabli day Pangasinan. Say ama nen Carlos et si Don Gregorio Beracruz Romulo ya tagad baley na Dagupan tan say ina to si Doña Maria Cabrera Peña ya niyanak ed baley na Camiling et nayarin kabiangay anakbanua odino iray managuley ed kulaan da. Si Don Gregorio nanmaliw ya gobernador na luyag na Tarlac. Si Carlos niyanak ed Intramuros nen 1898 balet binmaleg ed Camiling ed luyag na Tarlac. Say Camiling et sakey a salitan Pangasinan ya tukoyen to so sakey a kiew ya nayarin dakerakel ya ontutubo ed satan ya pasen. Ed sulat to ed si ina to nen 3 na Hunio na 1926 ya walay kopiak a dili, say salita ya inusar nen Carlos et Pangasinan ya walay laok ton español a daiset.

Nen 1962 anggad 1968, sikato so aturon pangolo na Unibersidad na Pilipinas ed Diliman diad siudad na Quezon la. Abayag ya ministro na saray sankailin pisisiglaot (foreign affairs) nen uley nen Pangolon Ferdinand E. Marcos, inmikal ed trabaho to nen 1983 sakey taon kasumpal ya apagalangan na Artista na Litiratura na Lapag a Bansa (National Artist for Literature) nen 1982.

Dakerakel so dayew so inter daray institusion ed mundo ed sikato ya no sansakeyen onkulang so espasyo. Pigara labat iraya: Doctor of Laws na Harvard University, say sankatakkenan ya unibersidad ed Estados Unidos tan sakey ed saray bantog ya unibersidad ed intiron mundo, nen 1950 tan Georgetown University nen 1960, United Nations Peace Award nen 1981, tan say Presidential Medal of Freedom, say sankaatageyan ya premio parad saray sibilyan na Estados Unidos, nen 1984.

Abeban too si Romulo (say kuanda 5’ 4” labat no akasapatos) balet no say Pangasinan onkiwas, manyogayog so dalin!

 

Iray Reperensia

 

Bilay nen Carlos P. Romulo. https://www.carlospromulo.org/bio <inakses 26 na Marso na 2023>.

Coquia, Jorge R. The Philippine Presidential Election of 1953 (University Publishing, 1955).

Iray talintao nen Carlos P. Romulo. https://www.romulocafe.com/cpr-gallery-1 <inakses 26 na Marso na 2023>.

Romulo, Carlos P. Pangasinan literature, Pangasinan Paper No. 11 (Manila, 1917), ed H. Otley Beyer Ethnographic Series, National Library of the Philippines.

_____. Sulat ed kindi ina to. 3 na Hunio 1926.

No comments:

Bantog Iran Post