Say Bakal ya Kapilitan ya Ipanalo

Onbibilay la so salitan Pangasinan balet kaokolan ag labat seet tan kuli pian nagamoran so pilalek ya onbulaslas so kulturan abangonan.

Nen apalabas ya simba, agawa ed siudad na Dagupan so seminar ed ortograpiya na Pangasinan. Amuria diman ya manduruma so panaglitra na saray sumusulat ed dakel ya salita na salitan Pangasinan. Katon nepeg ya mangiletneg tan mangipalapag ya sakey ya balon ortograpiya na Pangasinan. Sayan tulagan et sakey labat ya melag a kupbang balet makana ed arawi nin baroy mamaarap na panangitandoro ed salitan Pangasinan bilang sakey ya salitan onpara’d Tagalog tan Inglis.

Say kipapasen na salitan Pangasinan tan arum nin salita ed Pilipinas et ag onaarawi ed saray salitan asingger lan onpatey. Panduruma labat say karakel na totoon Pangasinense ya onbabaleg balet uusaren da labat so salita da ed abung. Ag da lanang a narerengel ed radio odino ed telebision. Ag da nababasa ed saray libro ed eskwelaan. Ag nababasa ed diario, magasin tan arum nin palapagan. Narerengel labat no panaun na basingkawel no eleksion no labay na sakey a politikon onsingger ed poso na saray botante.

Antoy nagagawa? Narerengel ed radio tan telebision so Tagalog. Nababasa so Inglis tan Tagalog ed eskwelaan. Nababasa ed diario, magasin tan arum nin palapagan say Inglis tan Tagalog. Ed antikey ya salita, saray tubunbalo tan ugugaw natan ed Pangasinan, onbabaleg ira’d kulturan binayes, ed kulturan ibabaga ran panbansa. Say risulta, onbabaleg iran nalilinguanan day inkaPangasinan da. Ag labat ontan, onbabaleg iran ag da amtan ibabaing da lay kultura tan salita da. Naiyanak la’d poso tan isip da so tatawagen ya “inferiority complex” lapud “cultural conditioning” odino “social engineering.”

Nakokondision so kanonotan na sakey ya too ed abung, eskwelaan tan kaliberliber to nipaakar ed no antoy maung odino mauges, no antoy tua odino palso. Unong ed pamaakaran ya igaganggan na Konstitusyon, say salitan ibangat ed eskwelaan et Tagalog ya tatawagen day Filipino. Insugiri da labat ya saray “regional languages” et “auxiliary medium of instruction” odino katulong ya midium ed panbangat. Lapud saya, say salitan sarasarag ya isulat tan isalita na karaklan et Tagalog. Lapud saya, alukasan so kanonotan ag labat na saray Pangasinense pati arum nin baley ed kultura ya ituturo na Ibali ya ag nabori ya Tagalog. Katon, say pababalegen na atateng, lapud sayan aliwan katunungan ya pamaakaran et ugugaw tan tubunbalon maaro ed salitan sankaili, salitan mankokonwarin kayarian na amin ya Pilipino. Diad arum ya salita, ontatakken iran maung ya ombaley aliwan Pangasinense balet Tagalog.

Immabuloy saray atateng tayo ed sayan duksa ya pinolianan dan manpaaripuen ed Tagalog tan Inglis. Natan la so panaun ya pultoten so golong golong ya mantitikel ed inkaPangasinan tayo. Onggapo itan no aroen, aralen, bilayen so salita tayo. Et anto ni so kaokolan? Kaokolan ya mibakal ed kanonotan ya apasal ed katilaan. Kapilitan tayon ipanalo yan bakal para’d ontumbok ya polin mangitandoro ed nanlapuan da.


Naipalapag diad dalem na dasig "Somlang" Northern Watch 21-27 April 2008.